Plasma (Physik)

In dr Füsik isch e Plasma (noigriech. πλάσμα plásma „Gebild“) e Gmisch vo Däili uf atomar-molekularer Ebeni, wo zum Däil oder ganz us Ione und Elektrone bestoot und es im Plasma dorum freiji Laadigsdräger het. Je noch dr Dichdi vo de Däili, de Tämpratuure und dr relative Sterki vo de verschiidene Fälder (z. B. elektrischi, magnetischi oder au grawitativi Fälder und Kombinazione drvo) chönne sich Plasme wie Gaas verhalte oder aber au ganz andersch. Wenn s e nöitrali Däilikomponänte git, wo die kinetisch Energii von ere chlii isch vergliche mit dr kinetische Energii vo de freije Laadigsdrääger, betäichnet mä die vilmol as Hindergrundgaas oder au as Nöitralgaas. Mee as 99 % vo dr sichtbare lüüchtende Materie im Universum befindet sich im Plasmazuestand.

Dr Begriff Plasma in däm Sinn goot af dr Irving Langmuir (1928) zrugg.^[1] Wil dr Plasmazuestand entstoot, wemm mä eme Gaas Energii zuefüert, wird s er vilmol as dr vierti Aggregatzuestand bezäichnet.

In bestimmte Fäll cha e Plasma äifach as elektrisch leitends Gaas mit Hilf vo dr Magnetohydrodynamik beschriibe wärde. Im Allgemäine müesse aber au Dransportbrozäss (Dransport vo Straalig, vo dr thermische Energii, vo Däili, vo Impuls) berücksichtiget wärde, und au anderi Brozäss, wo d Zämmesetzig vom Plasma bestimme (also under anderem Ionisazion, Rekombinazion, Dissoziazion, d Bildig vo Molekül und/oder vo Exziton und chemischi Reakzione vo de Spezies, vo de Aaregigs- und Absorpzionsbrozäss, wo vorhande si), so dass e vollständigi Beschriibig seer komplex cha wärde.

Je noch de Äigeschafte wo vorherrsche, bechömme Plasma hüfig spezifischeri Bezäichnige über. So schwätzt mä z. B. vo Hoochdruck- oder Niiderdruckplasme, vo chalte oder häisse Plasme, vo nitideale Plasme oder vo dichte Plasme. Au d Bestanddäil vom ene Plasma chönne in dr Bezäichnig borchoo, wie z. B. Kwäcksilber-Hochdruckplasma. Au dr Erzüügigsmechanismus in spiilt in dr Charakterisierig vo Plasme e Rolle: So mäint mä zum Bischbil mit Edelgaas-Niiderdruckentladig e Edelgaasplasma mit eme niidrige Plasmadruck, wo uf elektrischem Wääg erzügt worde isch.

In dr Däilifüsik wird dr kwaasi-freiji Zuestand vo Kwark und Gluone analog as Kwark-Gluon-Plasma bezäichnet.

1. ↑ I. Langmuir: Oscillations in Ionized Gases. In: Proceedings of the National Academy of Science. 14, 1928, S. 627–637 (PDF).